رگ های خونی مثل لوله آب هستند که بعد از استفاده طولانی مدت، پیر و فرسوده می شوند. برخی مواد موجود در خون در محل آسیب دیده جمع شده و رفته رفته باعث انسداد رگ های خونی یا آمبولی می شوند.
انسداد رگ های خونی اغلب با برخی از بیماری های جدی مثل حمله قلبی مرتبط است. شناسایی علل انسداد رگ های خونی اهمیت بسیاری دارد. رگ ها مسئول حمل خون مملو از اکسیژن در سرتاسر بدن هستند.
سرخرگ های سالم، دیواره های داخلی لطیفی داشته و خون را به آسانی منتقل می کنند. با تجمع پلاک، لایه پوششی ای به نام کلاه فیبری به مرور در خارج از پلاک شکل می گیرد.
طبق ضخامت پلاک و این پوشش، پلاک را به دو دسته با ثبات و بی ثبات دسته بندی می کنیم.
از این دو نوع پلاک، پلاک های بی ثبات با پوشش نازک تر خطرناک تر هستند. چون این پوشش نازک است، پارگی و شکنندگی ساده تری خواهد داشت.
با پاره شدن، لیپیدهای داخل آن نمایان شده و التهابی جدید ایجاد می کند. سلول های ضد التهاب و پلاکت های خون در این قسمت جمع می شوند و در نتیجه گلبول های قرمز افزایش می یابند.
در این صورت ترومبوز ایجاد می شود. ترمبوز ممکن است مستقیم در محل پارگی پلاک انسداد ایجاد کند و یا با ادامه جریان خون در رگ های باریک تر، انسداد رگ رخ دهد.
اصطلاح پزشکی تجمع پلاک، آتروسکلروزیس نام دارد. این مشکل باعث باریک شدن رگ های خونی می شود.
علت انسداد رگ های خونی
سرخرگ های مسدود، خطر حمله قلبی، سکته و مرگ را افزایش می دهند. بنابراین آگاهی از علل انسداد رگ های خونی بسیار مهم است یعنی:
بالا بودن سطح کلسترول
سطح کلسترول بد یا لیپوپروتئین کم چگال (LDL) و افزایش سطح کلسترول خوب یا لیپو پروتئین پرچگال (HDL) دو عامل مهم در شکل گیری پلاک در سرخرگ ها هستند.
HDL برای رفع کلسترول بد در رگ ها ضروری است. باید مصرف برخی غذاها و نوشیدنی های افزایش دهنده سطح کلسترول بد در خون مثل گوشت قرمز و چربی را کاهش دهید.
افزایش فشار خون
داشتن سابقه فشار خون هم می تواند منجر به خطر تشکیل پلاک در سرخرگ ها شود. این بیماری انسداد رگ های خونی را تسهیل می کند.
سیگار
دود سیگار، میزان آتروسکلروزیس در سرخرگ های قلب، پا و آئورت را افزایش می دهد که بزرگترین سرخرگ های موجود در قلب هستند.
دیابت و افزایش قند خون
افزایش سطح قند خون هم یکی از علل انسداد رگ های خونی است. نه تنها در افراد مبتلا به دیابت، بلکه افزایش قند خون در افراد با سندرم متابولیک هم رخ می دهد.
استرس
بسیاری از بیماری های روانی مثل استرس می توانند سبب انسداد رگ های خونی شوند. استرس باعث ضربان غیر طبیعی قلب هم می شود.
هیپوترمی (افت دمای بدن)
قرارگیری طولانی مدت در معرض دمای پایین منجر به انسداد رگ های خونی می شود. هیپوترمی، به دمای زیر ۳۵ درجه سانتیگراد می گویند.
در این حالت میزان ضربان قلب، تنفس و فشار خون افزایش می یابد.
ارتباط بین فشار خون بالا و انسداد رگ های خونی
فشار خون بالا در واقع عاملی خطرساز برای انسداد رگ های خونی است. افراد با فشار خون بالا و مزمن دچار ضخامت و فیبروز دیواره رگ های خونی می شوند و همچنین درجه سفت شدن رگ های خونی بیشتر شده، احتمال آتروسکلروزیس و انسداد رگ های خونی افزایش می یابد.
اما ارتباط بین فشار خون بالا و انسداد رگ های خونی در واقع بحث علت و معلول است یعنی:
- افراد با فشار خون بالا بیشتر در خطر انسداد رگ های خونی قرار دارند
- افراد با رگ های خونی مسدود شده بیشتر در خطر ابتلا به فشار خون بالا قرار دارند
درمان فعال و کنترل فشار خون، بروز آتروسکلروزیس را کند کرده و خطر انسداد رگ ها را کاهش می دهد.
انواع آمبولی و علائم آنها
بسته به ویژگی های مرتبط با شکل گیری و ساختار انسداد رگ های خونی، آمبولی به شکل های زیر مشاهده می شود:
- انسداد مایع آمنیوتیک
- گازی
- آمبولی ترومبوز A
- باکتریایی
تظاهرات بالینی این بیماری تا حد بسیاری بستگی به نوع انسداد، علاوه بر محل درگیری رگ دارد.
پاتولوژی باکتریال
توده های باکتری یا قارچ ممکن است به علت ذوب شدن رگ و خروج چرک از آبسه وارد جریان خون شود. در این صورت وارد مغز، ریه ها، قلب، روده و سایر اندام ها شده و در عملکرد آنها اختلال ایجاد خواهد کرد.
اغلب با آمبولی باکتریایی ریه، علائم نارسایی قلبی هم رخ می دهد. مرگ بافت کبدی به علت انسداد جریان خون در بافت ها به ندرت مشاهده می شود.
در مواردی که جریان خونِ تغذیه کننده بخش جداگانه ای از روده مختل شود، نکروز ایجاد می شود که همین امر سبب پارگی دیواره و بروز پریتونیت خواهد شد.
تظاهرات و علائم بستگی به محل بروز لخته خون دارد. علائم آمبولی باکتریایی عبارتند از افزایش سریع دمای بدن و بدتر شدن وضعیت عمومی بیمار.
ترومبوآمبولی
ترومبوآمبولی رایج ترین شکل این بیماری است. جسم خارجی عامل انسداد رگ، به شکل لخته کننده خون عمل می کند.
در اکثر موارد، این لخته خون از جای خود کنده شده و در داخل جریان خون حرکت می کند.
رایج ترین لخته های خون در رگ های عمقی پا و قلب شکل می گیرند. دلایل متعددی برای شکل گیری لخته خون وجود دارد.
لخته ها در رگ های پا گیر می کنند و در این موارد، به علت انسداد رگ های خونی، دست ها و پا سرد شده و فرد رنگ پریده گاهی کبود می شود.
نبض در اندام ها هم دیگر قابل درک نیست و بافت مرده نکروز و زخم تروفیک تشکیل می دهد.
به علاوه، لختگی خون اغلب به شریان پولمونری رسیده و منجر به آمبولی ریه می شود.
انسداد سرخرگ ها در ریه با علائم زیر توصیف می شوند:
- احساس تنگی نفس
- ضربان قلب غیر طبیعی
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- تعریق زیاد
- سرفه خون آلود با کف
اغلب این بیماری منجر به نارسایی کاردیوپولمونری و مرگ می شود. در سایر بخش های بدن، لخته خون به ندرت گزارش شده است.
رگ های آمبولی شده در مغز و شکم می تواند سبب عوارض بسیار معکوس ناخواسته شوند.
انسداد گازی
علائم انسداد گازی بستگی به میزان دریافتی حباب های هوا در خون و جریان یافتن آنها در خون دارد.
اغلب این موضوع با ظهور علائم زیر همراه است:
- کاهش فشار خون
- درد قفسه سینه
- برونکو اسپاسم
- تنگی نفس
- از بین رفتن هوشیاری
- تاکیکاردی
- اتساع ورید ژوگولار
این مشکل در صورتی که حباب ها در رگ های ریه یا قلب ایجاد شوند مهلک خواهد بود.
انسداد مایعات
انسداد عروق به علت نفوذ چربی در جریان خون یا مایع آمنیوتیک رخ می دهد. آمبولی مایع آمنیوتیک بسیار نادر است اما در اکثر موارد منجر به مرگ می شود.
مایع آمنیوتیک حاوی مواد سمی بسیار، مژک ها، قطرات چربی و عناصر دیگر است. این بیماری با علائم زیر شناخته می شود:
- نقص هوشیاری
- سردرد شدید
- نارسایی هرمی
- هذیان گویی
- فلج
- کما
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- تب
- نارسایی تنفسی
- پتشی (لکه های خون زیر پوست)
تظاهرات بالینی مشابه، در زمان نفوذ قطرات چربی یا مغز استخوان به جریان خون مشاهده شده است.
تشخیص انسداد رگ های خونی
اگر فرد مشکوک به آمبولی باشد، باید به پزشک مراجعه کند تا بررسی ای جامع انجام شود. اقدامات تشخیصی عبارتند از:
- آزمایش خون عمومی و بیوشیمیایی
- سینتی گرافی
- سونوگرافی
- سی تی اسکن
- ام آر آی
- آنژیوگرافی
- سونوگرافی داپلر ترنس آزوفاژیال
- اکوکاردیوگرافی ترانس آزوفاژیال
- بررسی گازهای خون
- کاپنوگرافی
این آزمایش ها نه تنها ساختار آمبولی را مشخص، بلکه مکان آن را هم معلوم می کنند. به علاوه، تشخیص کامل به ارزیابی میزان آسیب به علت انسداد رگ کمک می کند.
درمان انسداد رگ های خونی
انسداد رگ های خونی زندگی فرد را تهدید می کند و بنابراین نیازمند درمان های پیچیده است.
درمان برای نوع شکل گیری لخته و علت بروز آن برنامه ریزی می شود. پس از تایید ترومبوآمبولی، داروهایی جهت حفظ عملکرد تنفس و همودینامیک تجویز می شود.
این داروها اغلب شامل گلیکوزیدهای قلبی، دیورتیک ها، کورتیکو استروئیدها و محافظ های مغز می شوند.
برای فرد از طریق کاتتر یا ماسک، اکسیژن رسانی صورت گرفته و برای رفع لخته ها داروهای ضد انعقادی تجویز می شود. برخی اوقات به عمل جراحی جهت حذف لخته احتیاج خواهد شد.
در بعضی موارد بیمار با آمبولی چربی به احیای فوری نیاز دارد و به ونتیلاتور وصل می شود. برای کاهش آسیب حاصل از انسداد عروق آمبولی، اکسیژن نصب خواهد شد.
درمان لیتیک جهت رفع آمبولی چربی تجویز می شود و همچنین داروهای ضد انعقاد خون، کورتیکو استروئید ها و گلیکوزید های قلبی هم به کار می روند.
در صورت لزوم بیمار احیا شده و کاتتر آسپیراسیون و ونتیلاتور جایگذاری می شود. برای کاهش فشار خون، وازوپرسور و همچنین داروهای لازم جهت اصلاح همودینامیک تجویز خواهد شد.
سخن پایانی
بسیاری از افراد معتقدند فشار خون بالا بیماری ای است که فقط افراد میانسال یا سالمندان را درگیر می کند و انسداد رگ های خونی هم فقط این افراد را در معرض خطر قرار می دهد.
اما در واقع، با سبک کنونی زندگی، عادات غذایی، سبک غلط زندگی و فاکتورهای بیماری زا حتی جوانان هم دچار انسداد رگ های خونی و فشار خون بالا می شوند.
اما در هر صورت هرچه سن بالاتر باشد احتمال بیماری های قلبی عروقی افزایش می یابد.
در این صورت از بروز بیماری های قلبی و عروقی پیشگیری شده خطرات حاصل از افزایش فشار خون از قبل کم می شود. بنابراین درمان به موقع از اهمیت بسیاری برخوردار است.