اختلال گفتاری چیست
زبان گفتار یکی از ابتدایی ترین روش های ارتباطی برای بیان افکار، احساسات و ایده ها است. صحبت کردن نیازمند هماهنگی دقیق بخش ها و سیستم های مختلف بدن بوده که شامل سر، گردن، سینه و شکم می شود. اختلال گفتاری بیماری است که در آن در تولید و خلق صداها و آواهای صوتی مشکل به وجود می آید.
در واقع اختلال گفتاری، درک سخنان فرد بیمار را مشکل می سازد. این مشکل از اختلالات مرتبط با رساندن مفهوم و منظور (زبانی) متفاوت است چون اختلالات زبانی وقتی رخ می دهند که فرد در میان معنا و انتقال پیام خود حین صحبت (زبان بیانی) و همچنین در درک ضمنی یا پیام ها از طرف شخص مقابل (زبان گیرنده) مشکل دارد.
در اکثر موارد، اختلالات گفتاری نوعی ناتوانی در نظر گرفته می شود و حمایت های صحیح اهمیت بسیار دارند.
انواع اختلالات گفتاری
اختلالات گفتاری می توانند متفاوت باشند و در میان افراد مختلف به شکل های گوناگونی ظاهر شوند. وقتی صحبت از اختلالات گفتاری و درمان آنها در میان باشد، نمی توان برای همه یک نسخه واحد پیچید.
گفتار درمانگر بهترین گزینه برای کمک به فردی است که گرفتار این مشکل شده و برخی از شایع ترین اختلالات گفتاری درمان شده توسط گفتار درمانگر این ها هستند:
اختلالات بیان (Articulation)
اختلالات بیانی در واقع مشکل در تولید یک چند صدا یا استفاده مداوم در تلفظ صامت ها و مصوت هایی خاص است.
در این مشکل، صداها، جایگزین، حذف، اضافه یا تغییر داده می شوند. لیسپ (Lisp) که ناتوانی در تلفظ صحیح “س” و “ز” به علت قرارگیری غلط زبان در دهان است مثالی آشنا از مشکل بیانی به شمار می آید.
بسیاری از افراد هم با صدای “ر” مشکل دارند و اغلب حرف “ی” را جایگزین آن می کنند.
اختلالات واجی (Phonological)
نوعی اختلال و صدای گفتاری است که با اختلالات رایج تر بیان تفاوت دارد. با رشد مهارت های بیانی، برخی کودکان در تقلید صداهایی که می شنوند مشکل پیدا می کنند.
جهت غلبه بر این مشکل، مغز قوانینی برای ساده سازی ارتباطات و ساده تر بیان کردن کلمات ایجاد می کند. مثلاً برخی صداهایی که پشت دهان تولید می شوند مثل “ک” و “گ” توسط بچه ها سخت ادا می شوند بنابراین آن را ساده می کنند.
در این صورت به جای گفتن “کوکی” می گویند “توتی”. یکی دیگر از نمونه های رایج فرایند های واجی، حذف صامت انتهایی است یعنی “برگ” به “بر” و “بست” به “بس” تبدیل می شود.
ناروانی / لکنت زبان
لکنت نوعی اختلال گفتاری است که بر روانی گفتار تاثیر می گذارد و اغلب به آن ناروانی می گویند. علائم و نشانه های لکنت اغلب شامل تکرار کلمات، صداها، هجا ها و طولانی شدن کلمات است.
گاهی اوقات استفاده بیش از حد از کلمات “عه”، “عاااااا” و “اووووم” ایجاد مکالمه ای روان را دشوار می سازد.
آپراکسی (Apraxia)
آپراکسی یک اختلال گفتاری حرکتی است که منجر به مشکل در تکلم می شود. برخی افراد نمی توانند لب، فک یا زبان خود را به شکل صحیح حرکت دهند و کنترل کنند حتی اگر ماهیچه ها ضعیف نباشند.
گاهی اوقات آپراکسی به این معناست که فرد علی رغم اینکه می داند چه می خواهد بگوید، اصلاً نمی تواند چیزی بگوید.
مشکل در نحوه تفکر فرد نیست، بلکه این است که مغز چگونه با عضلات دهان ارتباط می گیرد و به آنها می گوید چگونه حرکت کنند.
دیس آرتری (Dysarthria)
دیس آرتری نوعی اختلال گفتار به علت ضعف عضلات است که می تواند صحبت و درک شدن توسط دیگران را سخت کند.
دیس آرتری به گروهی از اختلالات گفتاری عصبی اطلاق می شود که با تفاوت در قدرت، برد، سرعت، ثبات، دقت یا تون، حرکات و فرایندهای مورد نیاز برای تنفس، بلع و طنین صدا لازم است توصیف می شود.
اختلالات صدا / دیسفونیا
اختلال صدا وقتی رخ می دهد که کیفیت صدا، زیر و بم و بلندی صدا برای سن، جنسیت، پیشینه فرهنگی یا موقعیت جغرافیایی فرد متفاوت یا نامناسب باشد.
اصطلاح دیگری که برای توصیف اختلالات صدا استفاده می شوند دیسفونیا است یعنی اختلال در صدا.
اختلالات صدا می تواند به دلایل ارگانیک، عملکردی یا با منشا روانی باشد.
علل بروز اختلال گفتاری
دو نوع مختلف از اختلالات گفتاری لکنتی وجود دارد که هر یک دلایل خاص خود را دارند. لکنت نوروژنیک به لکنت ناشی از مشکلی می گویند که جلوی هماهنگی مناسب بین قسمت های مختلف مغز را می گیرد.
این قسمت ها امکان گفتار را فراهم می کنند. لکنت رشدی در کودکان خردسال دیده می شود که هنوز در حال یادگیری صحبت کردن هستند. خطرات این اتفاق در کودکان در صورت ژنتیکی می تواند به شکل چشمگیری افزایش پیدا کند.
آپراکسی به علت آسیب به قسمت هایی از مغز به وجود می آید که به مغز اجازه می دهد با قسمت های مختلف بدن ارتباط داشته باشد.
آپراکسی کلامی، مشکلی در مهارت های حرکتی است که به فرد اجازه صحبت یا ساخت صحیح صداهای کلمات را می دهد حتی اگر بداند چه می خواهد بگوید.
از طرف دیگر، دیس آرتری مشکلی است که بر روی تون، قدرت و هماهنگی همه یا هر یک از عضلات مورد استفاده در صحبت تاثیر می گذارد.
این ضعف ممکن است گفتار را برای فرد آسیب دیده دشوار کند. برخی علل مستقیم آسیب مغزی یا ضعف عضلات مرتبط با اختلالات گفتاری عبارتند از:
- آسیب تارهای صوتی
- سکته مغزی
- ندول یا پلیپ روی تارهای صوتی
- فلج تارهای صوتی
- ضعف تنفسی
- آسیب به سر
- زوال عقل
- بیماری های فرساینده (مثل پارکینسون، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک، بیماری هانتینگتون)
- اوتیسم
- سندرم داون
- از دست دادن شنوایی
علائم اختلال گفتاری
علائم مشکلات گفتاری طبق نوع خاص و شدت بیماری متفاوت هستند. علائم رایج عبارتند از:
- مشکل در تلفظ دقیق صداها یا کلمات خاص
- محدودیت در واژگان یا مهارت های زبانی محدود
- مشکل در درک یا پیروی از راهنمایی ها
- لکنت یا اختلال در جریان گفتار
- کیفیت صدا و زیر و بم غیر طبیعی
- مشکل در هماهنگی حرکات دهانی جهت تولید گفتار
- نا امیدی یا اضطراب مرتبط با چالش های ارتباطی
بیان صداها تحت تاثیر عوامل زیادی است. راه های بسیاری جهت تشخیص اختلال گفتاری کودک وجود دارد که به برخی علائم هشدار دهنده اشاره می کنیم:
- اگر کودک حرف اول کلمات یا صداها را تکرار و یا طولانی می کند
- اگر کودک برخی کلمات، صداها یا هجا ها را اشتباه تلفظ می کند
- اگر کودک در تلفظ برخی کلمات با مشکل روبرو است
- اگر کودک هجا های خاصی را از یک کلمه یا صدا را حذف و یا اضافه می کند
- اگر کودک خیلی آرام صحبت می کند
درمان توانبخشی اختلالات گفتاری
انتخاب روش های درمانی یا توانبخشی آموزشی اختلالات ارتباطی، به مبنای زمینه ای اختلال بستگی دارد. هر شکلی از گرفتگی مزمن صدا ابتدا باید توسط متخصص حنجره مورد ارزیابی قرار بگیرد تا تشخیص دقیق ارائه شود.
این امر مخصوصاً در کهنسالانی که سرطان حنجره معمولاً در آنها نادیده گرفته می شود اهمیت بسیار دارد چون بیمار به صدای رو به زوال خود توجه نمی کند.
هرچه این بیماری مدت بیشتری ناشناخته بماند، پیش آگهی همه سرطان ها به سرعت ضعیف تر می شود. به محض کنار گذاشتن بیماری حنجره به عنوان علت شکایت صوتی، می بایست توانبخشی صوتی توسط آسیب شناس ماهر گفتاری در نظر گرفته شود.
ناهنجاری ها، بیماری ها یا آسیب های مکانیسم گفتاری محیطی، توسط پزشک متخصص درمان خواهد شد.
جراح پلاستیک شکاف کام را ترمیم می کند و متخصص مغز و اعصاب و متخصص داخلی بیمار سکته مغزی را تا زمان بهبودی کامل جهت آموزش توانایی های زبانی تحت درمان قرار می دهند.
متخصص کودکان، کودک با ناتوانی های ذهنی را درمان می کند در حالی که متخصص ژنتیک به خانواده در مورد وراثت احتمالی این اختلال و اجتناب از بروز آن در آینده مشاوره می دهد.
ناشنوایی یا کم شنوایی شدید در اوایل کودکی یک علت معمول جهت تاخیر شدید رشد زبانی گفتاری است و باید هرچه سریع تر توسط جراح گوش (اوتولوژیست) و متخصص شنوایی سنج بررسی شود.
موارد اوتیسم کودکان (کناره گیری، گریز از مرکز شدید) یا اسکیزوفرنی اولیه، توسط آسیب شناسان گفتار، روانپزشک کودک، متخصص اطفال و روانشناس بالینی تشخیص داده می شود.
بزرگ ترین گروه اختلالات صدا و گفتار، علت هایی غیر از ضایعات شدید ارگانیک دارند.
آنها متعلق به بخش توانبخشی گفتار توسط متخصص آسیب شناسی گفتاری و سایر پزشکان عملکردی هستند.
در قرن ۲۱، محققان در زمینه های مختلفی از جمله علوم اعصاب، مهندسی زیستی و زبان شناسی، جهت توسعه دستگاه های پیشرفته با تولید صدای مصنوعی کنترل شده از طریق فعالیت در مراکز گفتار مغز افراد، اقداماتی انجام دادند.
بخشی از این تحقیق نیازمند نگاشت صدای تولید شده توسط فرد سالم و حرکات دستگاه صوتی او بود که باعث توسعه الگوریتم های بعدی شد.
الگوریتم هایی که فعالیت مغز در طول گفتار را با حرکات خاص دستگاه صوتی مرتبط می کند.
از آن حرکات برای تولید نسخه ای مصنوعی از صدای یک فرد استفاده می شود. در یک آزمایش اولیه، یکی از این کد گشاهای عصبی، با موفقیت جمله هایی قابل فهم تولید کرد که در سکوت توسط فردی با گفتار صحیح و سالم تقلید شده بود.
سخن پایانی
حوزه اختلالات گفتاری، زمینه ای پیچیده و متنوع است که تاکید آن روی ماهیت پیچیده ارتباطات انسانی خواهد بود.
درک علل زمینه ای اختلالات گفتاری، صرف نظر از رشدی بودن یا عصبی یا اکتسابی بودن آن استراتژی های مداخله ای مناسب، بسیار مهم است.
تشخیص زود هنگام و مداخله، نقش مهمی در به حداقل رساندن اثرات دراز مدت این اختلالات دارد و باعث می شود افراد مهارت های ارتباطی قوی تری ایجاد کنند.
در نتیجه حس توانمندی در فرد تقویت خواهد شد. افزایش آگاهی و ارتقاء درک اختلالات گفتاری، اهمیت بسیاری دارد. این امر نه تنها انگ ناشی از این مشکل را کاهش می دهد، بلکه همدلی و صبر را هم تشویق می کند.
با شناخت انواع اختلالات گفتاری و پذیرش منحصر به فرد بودن هر فرد، می توانیم دنیایی دلسوزتر و همدل تر از نظر ارتباطی برای همه ایجاد کنیم.